'Ik herinner mij dat U dacht dat het afgelopen was'
 
 
HET LAATSTE ?
 
 
 
- Loek Zonneveld -
 
 
 
Maatschappij Discordia & geestverwanten openen het theaterseizoen met hun Debut de Saison. Wordt het hun laatste? En zo ja, waarom dan eigenlijk?
 
 
Naar verluid reageerde Arthur Sonnen nogal zuur toen drie van de elf voor 'zijn' Theaterfestival geselecteerde groepen de eis op tafel legden dat zij wel wilden komen spelen, maar dan niet in Theater Bellevue aan het Amsterdamse Leidseplein, maar op de Transformatorzolder van het Westergasterrein. 't Barre Land, de Onderneming en de Roovers profiteren van de aandacht die zij krijgen door de selectie voor Het Theaterfestival', zo schreven de drie groepen in hun persbericht op 8 juni jl., 'om publiekelijk te protesteren tegen het negatieve advies over Maatschappij Discordia van de Raad voor Cultuur.' Een bittere pil voor festivaldirecteur Sonnen, die ongetwijfeld knarsetandend moet toezien, hoe het door hem zelf mee-ondertekende negatieve advies nu opeens een belangrijke bijrol gaat spelen op zijn jaarlijkse feestje. Goedgeluimd als Sonnen altijd is, zal hij wel weer het toneelstukje opvoeren dat hij de verplaatsing van de drie voorstellingen hoogstpersoonlijk heeft verzonnen. In het Amsterdamse parallelprogramma van Het Theaterfestival wordt overigens vooralsnog met geen woord gerept over de felle discussies naar aanleiding van het advies van de Raad voor Cultuur. En voor de hoofdstedelijke openingstoespraak van het festival, een al jaren herhaalde aanval van grootheidswaan, derhalve de State of the Union geheten, koos hij voor de veilige kant van de marktstraat: de koude saneerder prof. dr. Arie van der Zwan. In Antwerpen is voor de opening van de Vlaamse variant van het festival tenminste nog gekozen voor een maker: Ariane Mnouchkine, artistiek leider van het Théâtre du Soleil, dat overigens medio september vijf dagen te gast is in de Scheldestad met haar nieuwste voorstelling, Tambours sur la digue van huisauteur Hélène Cixous.
 
Na een uitermate succesvol verlopen Fin de Saison (juni/juli) start op 26 augustus (doorlopend tot eind september) het jaarlijkse Debut de Saison van Maatschappij Discordia & geestverwanten. 'Volgens drie bovengenoemde gezelschappen', zo vervolgt het persbericht van 't Barre Land, de Onderneming en de Roovers, 'zijn de voorstellingen en de artistieke mentaliteit van Discordia van vitaal belang voor het theaterklimaat. Dit gezelschap is - voor vriend en vijand - nog altijd referentiepunt en inspiratiebron. Als Maatschappij Discordia wordt afgeschaft, rest alleen nog de theorie. De bezielers, de levende vertegenwoordigers verdwijnen, en met hen de samenwerkingsverbanden. Het is niet alleen belangrijk dat we zeggen wat we denken, maar ook dat we doen wat we zeggen.' De 'doeners' (geen denkers) van de Raad voor Cultuur zijn een andere opinie toegedaan: Maatschappij Discordia heeft haar werk gedaan, Maatschappij Discordia kan gaan - zo is de beoordeling door de raad kortheidshalve samen te vatten. Waarna de conclusie volgt: 'Continuering van de subsidie zou slechts leiden tot instandhouding en geen bijdrage leveren aan een nieuwe bloei van het Nederlandse toneel.' Ik zou tegen deze boude stellingname zeven overdenkingen willen plaatsen, ieder gekoppeld aan een begrip dat deel is geworden van het middelpuntvliedende centrum dat Maatschappij Discordia in ons Nederlands-Vlaamse toneelbestel bij uitstek vertegenwoordigt.
1. Grens
. Als geen ander gezelschap vertegenwoordigt Maatschappij Discordia de Vlaams-Nederlandse artistieke samenwerking. Men hoeft slechts een blik te werpen op de lijst van participerende groepen en individuen binnen zowel het Fin als het Debut de Saison: De Roovers, 't Barre Land, de Belgisch-Nederlandsche Repertoirevereniging De Vere, Tg Stan, De Onderneming, Dood Paard, Hotel Modern, Tg Monk, Rob List, Ubbergen, de regieopleiding en de toneelscholen van Amsterdam en Maastricht.
2. Disciplines. Maatschappij Discordia organiseert en entameert samenwerkingsvormen dwars door de (podium)kunstdisciplines heen. Wie in juni/juli het Fin de Saison bezocht kon genieten van (moderne) dans, mime, objecttheater, diverse vormen van spreek- en inlevingstheater, muziektheater, geraffineerd geënsceneerd luistertheater - en dan heb ik het nog niet over de optredenende bands en dj's.
3. Laboratorium. Maatschappij Discordia nodigt uit tot onderzoek, tot voorstellen-voor-een-voorstelling, en toont in dat zorgvuldig en liefdevol georganiseerd laboratorium aan, dat zuiver artistiek onderzoek in de kunsten geen vrijbrief is voor gratuit geneuzel of experimenteel gepruts om der wille van het experiment zelve. Haar laboratorium is een daadwerkelijke 'Freiraum', voor de kunstenaars zowel als voor het publiek.
4. Coach. Beginnende podiumkunstenaars krijgen in die door Maatschappij Discordia gecreëerde vrije ruimte - indien zij dat wensen, d'r moét niks - een helpende hand die begeleidend en nooit leidend of sturend is. Voorop staat dat zij en hun voorstellingen van harte welkom zijn. Het onderdeel van het Fin de Saison, waarin de afstudeerders van de Amsterdamse regie-opleiding hun eindwerk presenteerden, heette niet voor niets: Bienvenue.
5. Hoogleraren. Binnen Maatschappij Discordia wonen enkele van de beste buitengewoon hoogleraren theatergeschiedenis die we in Nederland hebben rondlopen. Zij laten zich daarbij leiden door de beginselen van de 'vrolijke wetenschap': de kennis en inzichten die zij middels hun jarenlange ervaring hebben opgedaan, houden ze nooit voor zichzelf maar wensen ze altijd op een plezierige en open wijze met anderen te delen.
6. Repertoire. Maatschappij Discordia is het enige werkelijke repertoire-gezelschap in het Vlaams-Nederlandse theaterlandschap. Zowel de geharnaste theatergek als de oprechte liefhebber kan binnen het oeuvre van deze groep zien (en desgewenst meerdere keren meemaken) hoe bijvoorbeeld een intelligent gecomponeerd toneelstuk, in steeds wisselende bezetting, op grond van vaak jarenlange confrontaties met het publiek, kan groeien en almaar mooier wordt. In die steeds wisselende bezetting van het repertoire komen de zojuist genoemde kerntaken van Maatschappij Discordia (taalgrensoverschrijding, het mengen van verschillende disciplines, het onderzoekslaboratorium, het coachen van nieuw en rijpend talent, en het koesteren van de toch al niet verheffende kwaliteit van ons Nederlands-Vlaamse collectieve theatergeheugen) op een prachtige manier samen. Zo ontstaat en evolueert een uniek toneelrepertoire, en Maatschappij Discordia is de schatbewaarder daarvan: een lijst van stukken, die een toneelgezelschap of een kunstenaar ten beste kan geven, of in een seizoen kan geven; vaste stukken, die telkens weer uitgevoerd worden; een geheel, een voorraad aan thema's, motieven.
7. Voorstelling.
In de voorstellingen van Maatschappij Discordia & geestverwanten - niet alleen te zien in het Fin en Debut de Saison (zoals het advies van de Raad voor Cultuur kwaadaardig suggereert) komen al die functies samen. Wat die voorstellingen bewerkstelligen is negen jaar geleden in dit tijdschrift - toen nog onder de naam Toneel Theatraal - treffend en niet te overtreffen, onder de prachtige kop De machtige troost van de ordening die kunst heet, samengevat door Joost Sternheim: 'Een voorstelling van Discordia vertegenwoordigt een ideale, want vleesgeworden vorm van dramaturgie en kritiek. Een opvatting over een stuk, of liever: over het spelen van een stuk - wordt voor je neus van statisch en abstract uitgangspunt getransformeerd tot dynamische praktijk, tot letterlijk aanraakbare en aaibare gedachte. Een voorstelling van Discordia is niet alleen een voorstel aan het publiek om het vanavond zó te doen, de voorstelling is meteen de meest overtuigende demonstratie van dat voorstel. Nou ja, de ene avond wat overtuigender dan de andere. Als het echt goed zit is zo'n voorstelling een proeve van total-design: voor 'acting',' thinking' én living.'
Wanneer in de Discordia-installatie Je me souviens de acteur Jan Joris Lamers zich rechtstreeks tot ons, op de tribune, wendt met de tekst 'Ik herinner mij dat U dacht dat het afgelopen was', spreekt hij niet over het noodlot van zijn groep, maar wel degelijk over ons nerveuze lachen en schuifelen op die tribune. Met rustige stem, bijna teder en terloops, tikt hij ons uit het hallucigene karakter van deze voorstelling over herinnering. We zijn erbij, we zijn deel van hun en onze herinnering. Het brengt een lichte huiver teweeg zonder dat er echt iets huiveringwekkends gebeurt. Zoals een vage luchtstroom door een ruimte opeens kan voelen als iets heftigs, terwijl het gewoon maar een open raam was. 'Ik herinner me dat U dacht dat het afgelopen was.' Ik hoop voor de toneelliefhebbers dat we ons dat binnenkort niet hoeven te herinneren.
 
 
Theatermaker, 2000
 
 
 

 

Home